Το φάντασμα του λαού

Αν κάποτε το φάντασμα του κομμουνισμού στοίχειωνε την Ευρώπη, σήμερα το φάντασμα του λαϊκισμού πλανάται πάνω από τον κόσμο. Οι καλλιτέχνες δυσκολεύονται με τις μυριάδες εκφάνσεις του: πώς και αν πρέπει να αναπαρασταθεί ο «λαός», πώς να αναπαρασταθεί η δημοκρατική εξουσία, η φύση των χαρισματικών ηγετών, της λαϊκής διαμαρτυρίας, της εξέγερσης. Τα μέσα της τεχνικής εικόνας, στενά συνυφασμένα με την ιστορία της μαζικής πολιτικής, υπήρξαν κατάλληλα για μια τέτοια καλλιτεχνική εξερεύνηση.

Η κεντρική έκθεση της Photobiennale 2023 To φάντασμα του λαού διερευνά τις πολλές διαφορετικές πτυχές του λαϊκισμού μέσα από τη φωτογραφία και το βίντεο. Σε αυτές περιλαμβάνονται ερωτήματα όπως ποιος είναι τελικά ο «λαός», αν όντως υπάρχει (και, αν αυτό συμβαίνει, τότε πώς, πότε και για πόσο καιρό), αν μπορεί να συλληφθεί οπτικά, αν αποτελεί πηγή ελπίδας ή τρόμου, πώς συμπυκνώνεται στα πρόσωπα των επίδοξων ηγετών του και πώς συναθροίζεται και συμπεριφέρεται σε πολιτικές διαμαρτυρίες.

Οι καλλιτέχνες που παρουσιάζονται εδώ προσεγγίζουν τα ζητήματα αυτά με εμφανώς διαφορετικούς, ενίοτε επικαλυπτόμενους, τρόπους: ορισμένοι καταγράφουν τους λαϊκιστές ηγέτες και τους οπαδούς τους και όσους, αντίθετα, αναδεικνύονται εχθροί για τα λαϊκά ή λαϊκιστικά κινήματα· ορισμένοι εισφέρουν σατιρικές απόψεις της γελοιότητας που εμφανίζουν οι απολυταρχικοί ηγέτες και το πολιτικό παραλήρημα που γεννούν· άλλοι κάνουν επιτελέσεις λαϊκισμού ή ακτιβιστικό έργο αλληλεγγύης σε κινήματα διαμαρτυρίας· άλλοι πάλι κάνουν εννοιακά έργα για τον λαϊκισμό, και τη βαθιά οικονομική κρίση από την οποία απέκτησε δύναμη.

Η έκθεση συγκροτείται σε τέσσερις κύριες αλληλένδετες ενότητες. Οι δυο πρώτες παρουσιάζονται στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης: από αυτές η πρώτη αφορά την αμφισβητούμενη αναπαράσταση της κυρίαρχης πολιτικής, ειδικά όταν βρίσκεται σε κρίση. Η δεύτερη εστιάζεται στους λαϊκιστές ηγέτες και τους οπαδούς τους. Οι επόμενες δυο ενότητες παρουσιάζονται στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών. Η τρίτη αφορά όσους αποκλείονται από την κατηγορία του «λαού» και το πώς φρουρούνται τα όρια αυτής της κατηγορίας. Τέλος, η τέταρτη ενότητα επικεντρώνεται στη λαϊκιστική διαμαρτυρία και από τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος.

Όπως το ίδιο το φαινόμενο του λαϊκισμού, η έκθεση έχει παγκόσμιο εύρος. Αυτή η προσέγγιση καθιστά τις διαφεύγουσες έννοιες του «λαού» και του λαϊκισμού περισσότερο δυσδιάκριτες καθώς διατρέχουν ηπείρους, τη διαίρεση αριστεράς-δεξιάς και συχνά συνδέουν μεταξύ τους τη μαζική συμμετοχή με την απολυταρχική εξουσία. Από τα ιδιαίτερα ετερόκλητα έργα που παρουσιάζονται όμως αναδύεται μια εικόνα του λαϊκισμού, που ταλαντεύεται ανάμεσα στους πόλους του πολιτικού ανταγωνισμού και της αλληλεγγύης.